14 e Internationaal Rederijkerscongres

Ronse / Oudenaarde

31 mei - 1 juni 1997

Een congres in de Vlaamse Ardennen, vlak onder de taalgrens en dat zal blijken. Alles vind plaats zo'n 40 km bezuiden Gent; schrijver dezes komt aanrijden over lieflijk glooiende heuvels, één stadje te ver. Ik denk: het congres is in Ronse, dus rijd door naar Ronse, na door de waard van "de Volksbond" uit de droom te zijn geholpen, lees ik het papier wat beter. Het programma begint zaterdag in Oudenaarde, waar de kamer Pax Vobis zetelt en wel in de bierkelder aan de markt. Dus teruggereden naar Oudenaarde 11 km en kom precies op tijd om nog één kopje koffie te nuttigen en de papieren en deelnemers bonnen in ontvangst te nemen, als we al weer via een nauw straatje naar hotel "de Ranterre" rijden of lopen een keurig klein, maar fijn hotel.
Na een bezoek aan de Lakenhal van Oudenaarde met vele zilverschatten en gobelins ( wat was dat een rijke tijd), maken we met een touringbus een excursie naar opgravingen in Ename, langs plaatsjes met de namen: Zottegem , Geraardsbergen en uiteindelijk het Kluisbos nabij Ronse, waar de bonte avond zal plaatsvinden ( "doorgaan" zeggen de Belgen) Inge van Niel van Eendracht verzwikt haar been bij de wandeling tussen de beukenbomen van het Kluisbos en wordt per auto afgevoerd naar het ziekenhuis.
De muziek van de bonte avond is zoals vaak weer te hard. De literaire kennisquiz met als prijzen boek-pakketten wordt gewonnen geloof ik door de Belgen. Laat terug naar "de Ranterre"

De volgende ochtend dan eindelijk echt naar Ronse na een ontvangst in "de Volksbond" en opnoemen van alle deelnemende kamers in optocht naar het stadhuis.
Het programma zal bestaan uit muziek , de erkenning van een nieuwe rederijkerskamer en 2 lezingen.
Jacques Bauwens (ondervoorzitter van het verbond) en deken van de Rederijkerskamer Mariakring Marien Theeren uit Gent opent: ("Een voorbijganger vroeg mijn eens welke rederij wij waren en hoeveel schippers wij verenigden")
Vandaag wappert de vlag, want een nieuwe bemanning komt aan boord van het rederijkersschip, de 60 jarige toneelvereniging "Voor Taal en Volk" wordt omgedoopt tot Rederijkerskamer "de Wijngaard", die hier in de zestiende eeuw bestond. Zo heeft Ronse weer een echte rederijkerskamer.
Het barok ensemble "Uitnemend Kabinet" uit Ronse is inderdaad uitnemend. En dan houdt de verbondsvoorzitter Leon van der Velde zijn referaat: Taalgrens en rederijkerij. Er was in de loop der tijden een geografische, maar ook een sociale en militaire taalgrens ontstaan. Die taalgrens is, nadat die eenparig door twee wetenschappers was vastgesteld, in 1963 nu ook wettelijk vastgelegd. In vogelvlucht gaat het dan door de tijd. Hij noemt een aantal Spaanse woorden die tijdens de Spaanse tijd zijn overgenomen: commando, majoor, armada, en Spaans-Amerikaanse vruchten: ananas, coca, cacao, chocolade, kurk, tomaat en tabak. De Duitse en Oostenrijkse bezettingen passeren de revue, de laatste met Frans als voertaal. En het Vlaams als gebruikstaal. Het vooraf goed moeten laten keuren van toneelvoorstellingen onder Jozef II of het gebruik van het Frans aan het Pruisische hof ("Sans Souci") heeft meer taktische redenen. De geografische taalgrens schoof geleidelijk op naar het Noorden. Onder Lodewijk XIV lag hij ter hoogte van Calais en nu bij Duinkerken. Maar de werkelijk taalstrijd begon pas in de Franse tijd. Eén land, één taal, bestuurstaal en volkstaal. En alleen onderwijs in het Frans. Als er toneel gespeeld wordt, mag dat alleen als tegelijk ook een franstalig stuk gespeeld wordt. Toch is in de gezamelijke rederijkers - archieven uit die tijd onder 350 toneelwerken, geen enkele franse naam vermeld. Na 1815 zijn de rederijkerskamers tijdelijk weer vrij maar na de omwenteling in 1830 wordt definitief het Frans voertaal en wordt de taalgrens verlegd naar de landsgrens met Nederland. Bij de geleidelijke heropstanding van het Vlaams begint het met het toneel en veel later pas het onderwijs, het hoger onderwijs het laatst.

Het referaat van prof Marcel van Spaandonck, Talen in contact: vernieuwing en diffusie Heeft een strekking die tegengesteld is aan, of eigenlijk meer een aanvulling is op het vorige referaat: alleen door invloeden van buitenaf op te nemen blijft een taal actueel en sterk. Het begrip diffusie: vermenging van vloeistoffen of gassen wordt ook toegepast op culturele elementen: het doordringen en overnemen via radio, foto's, tv, satellieten nu naar alle landen van de aarde. Een voorbeeld van vroeger uit het Chinees: het woord bril van het element beril, (berillium-alluminiumsilicaat) een doorzichtig soort edelgesteente, waar zij de eerste brillen van maakten.
U kent de woorden: Algebra, arsenaal, bougie, caravan, cijfer, divan, douane, elixir, fanfare, farde, gazelle, gips, kabel, kalefateren, katoen, koffie, magazijn, matras, oranje, piekeren, papegaai, siroop, tyfoon, watten, zero, zij blijken allemaal uit het Arabisch te zijn gekomen. Een ander voorbeeld: Pyjama komt uit het Hindi: Pae = been + Jaman = kledingstuk via: het Perzisch, het Turks ( voerden de broek in bij het paardrijden), Arabisch, het Engels ( kruistochten) en het Nederlands.
Het instrument taal dat de mens uitvond, heeft zoveel gezichten gekregen, dat het tegelijkertijd uniek is in zijn diversiteit en zijn universaliteit. Een mens, een cultuur kan niet leven zonder contacten met andere mensen en culturen. Het vooroordeel dat de cultuur of taal een homogeen blok is, dat eeuwig en onvergankelijk is is niet juist: in het prisma vreemde woorden boekje uit 1960 staan al 13.000 leen-woorden voor het Nederlands.
Het opnemen van en vreemd woord doorloopt een aantal fases met als factoren:
De kennisfactor,
de overtuigingsfactor ( het nut van een broek of de bril)
promotie/ verwerping in de beslissingsfase
implementeringsfactor in de maatschappij ( het gaan gebruiken)
confirmatiefactor (het blijven gebruiken omdat het gebruik van de bril en dat woord ervoor zo praktisch is.)
Ter afsluiting en als conclusie van zijn lezing:

een Chinees (!) gedicht:
De bergen weigeren de aarde niet die zich aan hen komt vasthechten,
het is hieraan te danken dat ze zo hoog zijn.
De grote rivieren en de zee minachten de beken niet die in hen uitmonden,
het is aan hen te danken dat ze zo diep zijn.

Na het goed verzorgde uitgebreide rederijkers koud buffet en de korte statutaire algemene vergadering is er dan het middag programma.
Eindelijk is de juiste formule gevonden en wel: een exacte kopie van de middeleeuwse voordrachtstournooien.
Een wedstrijd waarin de deelnemers tevoren een opdracht krijgen, de voordracht moet voldoen aan een aantal eisen. In dit geval 3 voordrachten: één in het vroede (verstandige), één in het zotte en één in het amoureuse. Tijdsduur en toneel beeld staan min of meer vast.

Rederijkers kamer Eendracht uit Zuidhorn komt met: De monnik, de maagd en de minnaar. Een tocht door de nederlandse literatuur vanaf het begin tot heden. Elk gedicht sluit naadloos aan op het vorige. Een bordje terzijde geeft aan naar welke dichter we luisteren en links daarvan speelt zich een uitbundig spel af met troubadours en rijen. De eigen bijdragen van Eendracht zelf zijn daarbij het explicietst in hun voorstelling en taalgebruik.
Hierna van De gezellen van de Heilige Michiel uit Brugge met een razend snelle voordracht van Weeuwsnitje en de deven zwergen ( alle letters door elkaar gehaspeld) of de school voor Vrouwen van Moliëre en iets van Guide Gezelle. De 3 delen uit "Om nooit te vergeten" van Ayckbourn door De Goubloem uit Vilvoorde, die vrij precies op het thema aansloten. Limmericks en gedichten ( van L.P.Boon, Guido Gezelle, Liselore Gerritsen, Mam van Geveren) door Jhesus met der Balsemblomme uit Gent.
Mariakring Marien Theeren uit Gent met een stuk van Dario Fo: "Het eerste wonder van het kindeke jezus " ( alle rollen gespeeld door één persoon) en gedichten ( Ik stroom in jou van Liselore Gerritsen. Xantippe van Maria Rosseels) Pax Vobis uit Oudenaarde met " Moeder sterft" van Ivo Michiels, "Onder de wapens", en 3 gedichten van Kafavis.

Een goed voorbereide en boeiende middag. Leon Van der Velde de verbondsvoorzitter, sloot het congres weer af na zijn mooie bekende oorkondes te hebben uitgerijkt aan o.a. het K.P.G.R.V. voor het organiseren van het vorige congres.

Het volgende congres zal zijn te Vilvoorde en de optredende kamers zijn dan de Jeugdkamers met improvisaties.

J.A.B